Żyć i tworzyć ekstremalnie (Pawlenski, red. J. Kutyła, P. Walaszkowski)

Publikacja poświęcona działalności artystycznej Piotra Pawlenskiego intryguje już na poziomie okładki. Ascetyczny tytuł – nazwisko performera – zderzony zostaje z fotografią nagiego mężczyzny owiniętego drutem kolczastym. Czysto informacyjny charakter tytułu poszerzony więc jest o mocny i drażniący przekaz projektów artysty. Książka ta to ciekawy pretekst do dyskusji na temat sztuki społecznie zaangażowanej, sztuki politycznej i sztuki ekstremalnej. Wszystkie wspomniane konteksty są bardzo istotne dla działań performera. Warto docenić pomysł możliwie wszechstronnego, a przynajmniej zróżnicowanego, przedstawienia tematu. Pawlenski jest, oczywiście, głównym bohaterem książki, ale czytelnik dowie się z niej nie tylko o poglądach artysty na sztukę. Natknie się chociażby na rozmowy z jego partnerką, na analizy osób zajmujących się sztuką czy na fotograficzną dokumentację jego akcji. Twórczość artysty zostaje umieszczona w perspektywie historycznej, a zrekonstruowanie najnowszych tendencji sztuki ekstremalnej w Rosji może stać się pretekstem do wielu rozważań także dotyczących Polski. W trakcie lektury pojawiają się pytania dotyczące granic wolności, zależności między życiem prywatnym a funkcjonowaniem w przestrzeni publicznej, rozumienia sztuki jako pracy na zamówienie lub pracy dla idei/w imię idei, gotowości społeczeństwa do przeciwstawienia się systemowi, umiejętności zrozumienia przekazu kontestującego politykę, wreszcie (nie)możliwości używania własnego ciała jako formy przekazu. Trudno oprzeć się wrażeniu, że ważnym kontekstem jest także samotność artysty. Zdjęcie, na których widać Pawlenskiego w trakcie jego akcji, odsłaniają intensywność oddziaływania nagiego zwykle ciała mężczyzny i bezradność obserwatorów, którzy nie rozumieją, w co akurat zostali wciągnięci i czego stali się częścią. Pojawiają się więc jeszcze inne pytania – o rozbieżność dróg i celów, o zrozumienie, o umiejętność stanięcia po stronie artysty. Radykalność projektów Pawlenskiego zmusza odbiorców do reakcji. Odwrócenie głowy, udawanie, że się nie widzi, krytykowanie performera są również tymi reakcjami, które artystę interesują. Stanowią bowiem element dialogu i jednoczesny dowód na to, że nienaruszalnymi fasadami systemu można i trzeba potrząsać.

Pawlenski, red. Julian Kutyła, Patryk Walaszkowski, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2016.